Қазақ киносыныӊ келешегі Парламент сөзініӊ құдыретіне тәуелді

Алматы. 13 маусым. Kazakhstan Today - 2018 жыл қазақ киносы үшін маӊызды жыл болайын деп тұр. Парламент депутаттары жылдыӊ аяғына дейін көптен күткен "Киноматография туралы" заӊды қабылдауды жоспарлауда. Ұлттық киноныӊ тарихында бұған дейін жеке заӊныӊ болмағаны белгілі.

Киноиндустрия туралы

Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамыраев: "Киноиндустрия дүниежүзінде экономиканыӊ шешуші бағыттарыныӊ санатына кіреді және жоғары табыс әкелетін бизнес. Оны мемлекет қолдап ереже-қағидаларын бекітеді. Ол мультипликативтік әсерге ие. Экономиканыӊ басқа бағыттарын, оныӊ ішінде туризмді дамытады. Киноиндустрияныӊ дамуы арқылы басқаны танып, өзімізді танытамыз. Өкінішке орай, бізде киноиндустрия көбінесе ішкі аудиторияға бағытталады және оған басқасымен қоса заӊ шығарудағы жаӊсақтық та әсер еткен болуы мүмкін. Өйткені, мәдениет туралы әрекет етуші заӊда кинематограф саласына небәрі 6 норма арналған. Бұл, әрине, кеӊ ауқымды дамуға мүмкіндік бермейді".

Кинорежиссер Рустем Абдрашев: "Кино бір жағы өнер саласы, бір жағы өндіріс саласы. Өндіріс саласы болғандықтан, бизнес саласы сияқты ағашты өсірген кезде оныӊ құнарлы топырағы - заӊ, ал әріқарай алып шығатын - өнердіӊ ішінде жүрген адамдар. Оныӊ ішінде продюсері де бар, режиссері де бар. Кино - синтездік өнер. Оған тек қана өнер адамдары ғана емес, қаншама техниканыӊ саласында жүрген адамдар да атсалысады. Және бұл - дүниежүзінде қарқынды дамып келе жатқан инновациялық өнер. Сондықтан болашақта бір ғана осы заӊмен шектеле қоймаймыз деп ойлаймын. Бірақ, осы заӊныӊ негізгі қағидаларын қазір белгілеп, қазақ киносыныӊ архитектоникасын зиялы қауым бәріміз шешіп, негізгі қазықтарын қағып қойсақ, "көш жүре түзеледі" дегендей, болашақтыӊ ісі. Бізден кейін де өсіп келе жатқан ұрпақтыӊ айналысатын шаруасы деп ойлаймын. Өйткені кино өнері бір орында тұрмайды".

Алматы қаласы мәслихатыныӊ депутаты, ҚР ЖОО қауымдастығыныӊ төрағасы Рахман Алшанов: "Қанша көрсек те әсте жалықтырмайтын "Транссібір экспрессі" секілді фильмдер жасау керек. Ұлттық кино бәсекеге түсе алмайды, оған жеӊілдіктер жасау керек деу дұрыс емес. Неге біртуар туындылар түсіріп бәсекелесуге болмасқа? Адамдарға қажетті кино түсіру керек. Ийтпесе мен тек ұлттық киноны қорғау үшін ғана оны көруге барамын деп айта алмаймын. Бәріміздіӊ күтетініміз - сапалы материал".

"Сулпак синема" бас директоры Олег Головашкин: "Ұлттық киноны қорғау үшін түрлі квота белгілеу керек және аптасына бір немесе күніне 5 сеанс көрсету керек деген ұсыныстар бар. Бірақ мен айтар едім: бүгінгі күні "Күйеу жігіт (Я жених)" фильмі күніне 500 сеанс жүріп жатыр. Өйткені, кино көрерменніӊ сұранысына ие болса, кинотеатрдыӊ күткені де осы емес пе? Олар да ақша табуды, жал құнын және жалақы төлеуді мақсат ететіндіктен қанша сеанс қажет болса, соншасын қояды. Ал "Анаға апарар жол" фильмі тіпті 700 сеанс жүрген. Қазір түсіріліп жатқан "Томирис" фильмініӊ сеансын да кез-келген голливуд блокбастерінен асырап қоямыз деп ойлаймын. Мемлекет, әрине, реттеуге құқылы. Заӊда барлығы айқын жазылып, бағыт айқындалса, нарықтыӊ ілгерілеуіне жол ашады және біз көрермендеріміздіӊ қатарын көбейтеміз. Нарықты құлдыратып алмауымыз керек. Барлығымыздыӊ қалағанымыз - кино саласыныӊ дамуы".

Заӊ жобасы туралы

Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамыраев: "Заӊ жобасында алғаш рет мемлекет қаржысын қайтару мүмкіндігі қарастырылып отыр. Яғни, ақылдаса отырып бөлінген қаржы саланыӊ одан әрі дамуына жұмсау үшін кері қайтарып алынатын болады. Заӊ жобасыныӊ маӊызды тұсы да - осы".

Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамыраев: "Ал ілеспе заӊ жобасында бірқатар салықтық жеӊілдіктер қарастырылған. Бұл ҚҚС мен Корпоративтік кіріс салығына қатысты. Киноөндірісімен айналысатын бірқатар ұйымдар салықтан босатылады деген сөз. Сондай-ақ, фильмдердіӊ прокатын есепке алудыӊ біртұтас ақпараттық жүйесін құруға қатысты норманыӊ да маӊызы зор. Өкінішке орай, бүгінгі күні мемлекеттіӊ функциясы тек прокат куәлігін берумен ғана шектеледі. Ел аумағына енгізіліп жатқан фильмдердіӊ санына, олардыӊ жиілігі мен басымдығына қатысты біртұтас база жоқ. Күнделікті сеанстардыӊ, сатылған билеттердіӊ, көрермендердіӊ санына және градациясына қатысты біртұтас ақпарат көзі де жоқ. Бұл кинопрокат және киноөндірісі қызметініӊ объективті нәтижелерін көруді қиындатады.

Сондай-ақ, мемлекеттік фильмдер қоры іс-қызметініӊ регламентін заӊ шығару деӊгейінде айқын белгілеу ұсынылып отыр. Мемлекеттік меншіктегі барлық материалдар көлемін сақтап қалу үшін мемлекеттік фильмдер қорын жекешелендіруге жол бермейтін маӊызды жолы ұсынылған. Сонымен бірге, заӊ жобасында Қазақстан аумағына прокат арқылы келетін фильмдердіӊ дубляжына қатысты мәселе де көрініс тапқан.

Сценарист, режиссер, продюсер Ахат Ыбраев: "Киноматография туралы заӊ жобасын біз тек киноматографистер арасындағы ғана емес, сонымен бірге кино мен мемлекеттіӊ коммерциялық және коммерциялық емес салалары арасындағы қарым-қатынасты ретке келтіретін жүйе құрушы заӊ жобасы деп қарастырамыз. Ол еліміздегі киноматография саласыныӊ бәсекеге қабілеттілігін арттыра түсетіндіктен аса қажетті. Өйткені, кино - өзіміз өмір сүріп жатқан кезеӊніӊ бейнесін көрермен назарына ұсынатын медиа форматына жатады. Бүгінгі күні бұл форматты әлеуметтік желілер алмастырды, кинематограф тасада қалғандай. Бірақ әрқашан уақыт ағымынан қалыс қалмау қажет, сол себепті заӊ жобасы киноөндірісіне қатысты көзқарас пен қарым-қатынастарға заманауи сипат беруге жәрдемдеседі".

Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамыраев: "Ұлттық кино мен кинематографияны дамыту мәселесі алғаш рет дербес түрде құқықтық алаӊға шығарылып отырғанын ескерсек, сапалы түрде жан-жақты талқыланған осынау заӊ жобаларын қабылдау Қазақстан кинематографиясын жоғарғы деӊгейге көтеру мәселесін шешуге мүмкіндік береді".

Қазақстан Киноальянсыныӊ төрағасы Бауыржан Шүкенов: "Біздіӊ пайымдауымызша, киноиндустрия саласы арқау негізі ретінде кинотеатрлар, дистрибьюторлар мен кино өндірісі деген үш құрамдас бөліктен тұрады. Заӊ жалпы кімге бағытталған деген маӊызды мәселені атап өткім келеді. Іс жүзінде заӊды орындаушы - кинотеатр болып табылады. Ол кино өндірмейді, оны түсірмейді, оны елге әкелумен шұғылданбайды, ол тек келісім-шартқа сәйкес ұсынылған контентті ғана көрсетеді. Негізгі мәселе осыда. Біз тек келісім-шартқа бағынамыз. Дубляжға, прайм-таймға және басқаларына қатысты мәселелердіӊ барлығы әлгі аталған үшеуіне де қатысы бар. Қарап отырсам, заӊ жобасындағы нормалардыӊ барлығы бойынша жауапкершілік пен жаза қарастырылған. Олай болса, жауап беретін кім, кинотеатр ма, дистрибьютор ма немесе кино өндіруші ме деген сауал туындайды. Бұл - аса өзекті мәселе".

Сарапшылық комиссия туралы

Жазушы Дулат Исабеков: "Ұлттық кино деген анықтаманы кім береді, кино жасаушылар тобы бере ме, әлде министрлік бере ме? Сондықтан сарапшылар комиссиясы болу керек. Тарифті бекіткенде комиссия киноныӊ құндылығын есептеп барып бекітуі керек. Ийтпесе бүгінгі жай ғана қаланыӊ ішінде түсірілетін фильмдер мен далада түсірілетін үлкен тарихи тақырыптардағы кинолардыӊ ақшалары сәйкес келмей қалады. Мәдениет министрлігі, сондағы коллегия немесе комиссия сценариймен және режиссер нұсқасымен танысып шыққаннан кейін, мынадай ақшаны бере аламыз деген еӊ жоғарғы немесе еӊ төменгі шамасын көрсетуі керек. Осындай болмаса, арзан кино қымбат баға, ал қымбат кино арзан баға алып кетеді".

Сценарист, режиссер Сатыбалды Нарымбетов: "Опера театрын сүріп тастаған Түрікменстанда кино туралы заӊ бар. Ал біз кеш те болса, ештен кеш жақсы дегендей, Елбасы да айтты ғой, заӊ қабылдансын деп. Президенттіӊ жанында мәдени комиссия бар. Театр, кино бәрін қосқанда. Осындай сарапшылық комиссиясын Астанада немесе Алматыда түзгенде, құрамында кинода аты шыққан, беделді жазушылар мен режисссерлер, сондай нағыз мамандар, бүгін қазаққа қандай кино керектігін шешетін ақсақал да, қарасақал да болуы керек. Қазір киностудияда кішкентай ғана сарапшылық комиссиямыз бар, оны біреулер тыӊдайды, енді біреулер тыӊдамайды".

Актер Байғали Есеналиев: "Егер де кино дұрыс бағытта жұмыс істесе, ол ұлттыӊ рухын көтереді, ал қате бағытта жұмыс істейтін болса, ол ұлттыӊ рухын жерге тығатын нағыз бірден-бір сойқан қару. Егер де фильмдеріміз халыққа, ұлтқа қызмет етсін десек, сарапшылық комиссияныӊ рөлін күшейтуіміз керек. Ол тек қана Қазақфильмдегі режиссерлар мен сценаристерден, не болмаса киногерлерден ғана тұрмау керек, жаӊағы тұтынушылардан, халықтыӊ арасынан тууы керек. Ол үшін кинематографистер одағын, оныӊ рөлін күшейту қажет. Тағы бір қосымша айта кететін нәрсе, сарапшылылық комиссия фильмніӊ тек моральдық жағын ғана тексермеу керек, мүліктік жағын да ұмытпаған жөн. Біз смета белгіленгеннен кейін киногерлерді түсіру алаӊына жібереміз. Ал ол жердегі әрбір тиын қалай жұмсалып жатыр, фильм біткенде фильмніӊ ешкім білмейтін директоры, мектепті жаӊа ғана бітірген қыз неге машина мініп, неге пәтердіӊ иесі боп шыға келеді, ал әртістердіӊ барлығы тиын-тебенмен күн көреді?".

Продюсерлер туралы

Сценарист, режиссер Сатыбалды Нарымбетов: "Елімізде продюсерлік институты әзірге қалыптаса қойған жоқ. Қуатты продюсер деп атауға тұратын адамдар саусақпен санарлық. Біздіӊ бүгінгі продюсерлер деп жүргеніміз - кешегі фильм әкімшілері мен директорлары. Голливуд түсінігінде продюсер дегеніміз - ақшасы бар, талғамы зор адам. Ол өзіне қажетті тақырыпқа сценарийі бар драматургты іздейді, осы сценарийге арнап режиссер іздейді, ал егерде ақшасы жетпей жатса, қосымша прокатшыны, басқа продюсерді қоса іздестіреді. Біз неге өз кинотеатрларымызда бөтен премьераларды көріп, американдық фильмдерге қол шапалақтап, оларға неге ақша жасаймыз? Ал біздіӊ елімізде нағыз продюсерлер енді ғана туып жатыр. Біз нағыз продюсерді өзіміз тәрбиелеп шығуымыз қажет. Факультет ашып, мықты продюсерлерді шақырып дәріс тыӊдауға мүмкіндік беруіміз керек. Олай болмағанда, біздегі продюсер тек директордыӊ деӊгейіндегі жұмыспен ғана шектеледі".

Сценарист, режиссер, продюсер Ахат Ыбраев: "Көркем фильмге қатысты түрлі көзқарас бар. Илеуметтік маӊызы бар кино, балалар киносы секілді салаларды мемлекет жүз пайыз қаржыландырады. Сондай-ақ, 30 пайыздан кем емес және 70 пайыздан жоғары емес мөлшерде жеке меншік кинематограф саласын мемлекеттік қаржыландыру бар. Бұл дүниежүзі елдерінде кездесетін оӊтайлы қаржыландыру тәсілі. Осы көзқарас тұрғысынан алғанда, продюсер ұғымы өте қажет, өйткені, қаржыландыруды іздейтін, алған қаржыныӊ ақталуы үшін жауап беретін тұлға кім болмақ?".

Мәжіліс депутаты, Илеуметтік-мәдени даму комитетініӊ төрайымы Гульнара Иксанова: "Меніӊше, глоссарийде "продюсер" термині болуы қажет. Онда тек жеке тұлға ма, әлде заӊды тұлға ма дегенді ашып көрсету керек. Бұл жерде еӊ маӊыздысы, кино өндірісі мен прокат барысындағы оныӊ алатын орнын нақтылап көрсеткен жөн. Бұл мәселеніӊ қаржылық жағын жоспарлайтын тұлға, буын болмақ. Сонымен бірге, өндіріс барысында бас режиссер мен продюсер арасында дау-дамай туындауы да мүмкін. Қазір біз министрлікпен және барлығымен бірлесе отырып, продюсер және продюсерлік орталықтыӊ құзыреті аясын анықтап алуымыз қажет. Өндірістік қатынастардыӊ осы тізбегіндегі қарым-қатынастардыӊ иерархиясын ашып көрсетуіміз қажет. Меніӊше, бұл инновациялық емес, өндіріс циклі барысындағы табиғи буын болып табылады. Еӊ бастысы, кім маӊыздырақ және кім жоғарырақ тұруға тиістігін шешіп алғанымыз жөн".

Идеология туралы

Мәжіліс депутаты Бекболат Тілеухан: "Бізге ұлттық киноныӊ тағдыры бәрінен қымбат. Кино өте маӊызды идеологиялық құрал деп білетін болсақ, сырттыӊ көзқарасымен ұрпағымыз тәрбиеленіп жатыр. Жасыратыны жоқ, кино қазір жастар үшін еӊ бір арзан демалыс. Студент мыӊ-мыӊ жарым теӊгеге билет алып, қызын ертіп, кока- кола және попкорн ұстап, екі сағат жаӊағы жерде отырады. Оныӊ рахаттанып көретін дүниесі осы болғандықтан, ол кинода ұлттық киноныӊ үлесі жоғарғы дәрежеде болу керек".

Сценарист, режиссер Сатыбалды Нарымбетов: "Егер "Қазақфильмде" 10 кино шығатын болса, соныӊ біреуі тарихи тақырыпта болуы керек. Көрші Ресей соӊғы жылдары өздерініӊ тарихын жіті қарап, тарихи фильмдер мен сериалдарды аямай түсіріп жатыр. Беларусьте, барлық жерде солай. Өткенімізді білмей, біз қалай ертеӊ сөз айта аламыз? Немерелеріміздіӊ бетіне қалай қараймыз? Жеті атасын білмеген жетім дейді ғой, тарихымызды білмесек, сондай жетім көрермендерді тәрбиелейміз. Бір қуанатын жері, жыл сайын тарихи тақырыпқа, балалар тақырыбына, деректі фильмге, дебюттік фильмге қаржы көбірек бөліне бастады. Деректі фильм де тарих".

Жазушы-драматург, сценарист Смағұл Елубай: "Қазақ киносы прокатта голливудпен жарыса алмайтын болғаннан кейін, соӊғы 20 жылдан бері шулай бастағанбыз. Өйткені француздар өзініӊ ұлттық киносын заӊмен, салық арқылы қорғайды. Ұлттық киносын салықтан босатып, шетелдік киноға салық салған кезде, одан түскен табыс ұлттық киноны дамытуға кетіп жатқанын бәріӊіз білесіз. Заӊда прокатта шетел киносы және ұлттық кино қалай жүреді, сол жағы айтылуы керек. Қазір прокатта 95 пайыз шетел киносы жүріп жатыр. Яғни, біздіӊ ұрпағымыз шетел идеологиясымен тәрбиеленіп жатыр. Біз болашақта бұныӊ салдарынан қазақты емес, шетелге табынатын өӊшеӊ антипатриоттар алуымыз мүмкін. Сондықтан, француздар сияқты заӊмен қорғау керек, заӊда айтылуы керек. Неге жобада көрсетілмегенін біз түсіне алмадық".

Сценарист, режиссер Сатыбалды Нарымбетов: "Егер біз ана фильм ақшаны қайтарды десек, оны біз коммерцияға айналдырамыз. Ал идеология мен коммерция екеуі екі ағайын. Аттары бөлек, тіпті, ағайын емес, екі адам, бірін- бірі танымайды. Идеологияны біз коммерцияға қалай айналдырамыз? Мысалы, американдықтар фильмде полицейский, офицер немесе солдат өлсе де, оны туға орап жерлеп, өз қылықтарын, өз идеологиясын бізге мода қылып кіргізіп жіберген жоқ па? Біз де әр фильмніӊ ішінде бірнеше эпизод болса да, өзімізді ұлықтайтын, өзіміздіӊ рухымызды көтеретін дүниелерді қалай да кіргізуіміз керек".

Қазақстан Киноальянсыныӊ төрағасы Бауыржан Шүкенов: "Бүгін біз идеология туралы көп айтамыз. Бұл - дұрыс-ақ. Бірақ, қазіргі өскелеӊ ұрпақ фильмдерді голливуд үлгісімен түсіреді. Идеология сол жақтыӊ құзырын жүргізуде. Олар сол жақтыӊ кинотілін түсінетін болды, тіпті сценарийді де сол жақтыӊ үлгісімен жазады. Ал біздіӊ кино тарландарымыз ескі кеӊестік үлгіде кино түсіреді, жастар оны көргісі келмейді. Олар ұзақ уақыт тыӊдап отыруға машықтанбаған. Бұл шығармашылыққа көбірек қатысы бар. Ол экономикаға немесе кинотеатрларға байланыссыз мәселе. Мен осыған назар аударылғанын қалар едім".

Кинотеатрлар туралы

"Сулпак синема" бас директоры Олег Головашкин: "Нақты сандарға келсек: 2017 жылы 263 шетелдік, 26 ұлттық, 45 ресейлік фильм шықты. Бұл ресми статистика. Түскен қаржыныӊ 80 пайызы голливуд, яғни тәуелсіз кино, 7 пайызы - Ресей киносыныӊ үлесіне тисе, 13 пайызын ұлттық кино иеленді, бұл сан - біздіӊ мақтанышымыз. Ал 2016 жылы бұл алты пайыз болатын. Қазақстанда көрсетілген барлық фильмдерден 44,5 млн доллар қаржы жиналды. Бұл - 2018 жылдыӊ 1 қаӊтарындағы мәлімет бойынша нарықтыӊ сыйымдылығы. Елімізде 350 кинозал, 70 кинотеатр бар. Кинотеатрлардыӊ барлығы дерлік жеке инвестицияныӊ жемісі. Еліміздегі кинонарық еӊ заманауи болып табылады. Біздегі кинотеатрлардыӊ барлығы мультиплекстер. Мәселен, салыстыра айтсақ, Беларусь мемлекетінде небәрі 4 мультиплекс бар. Біздегі заманға сай кинотеатрларлыӊ барлығы ауқымды қаржы салған жеке инвестицияныӊ арқасында пайда болды. Нарық шын мәнісінде үлкен емес. Осыған байланысты заӊдағы кез-келген ой-тұжырымдар болуы ықтимал салдардыӊ барлығын ескермейтін болса, нарықты құлатпаса да, оныӊ тежелуіне, құлдырауына алып келуі ықтимал. Осы жағы ескерілуі керек және бұл, меніӊше, аса маӊызды".

Қазақстан Киноальянсыныӊ төрағасы Бауыржан Шүкенов: "Елімізде 300-ден аса зал бар. Залдардыӊ саны жеткілікті, Украинаны да қуып жетуге жақынбыз деп қуанамыз. Бірақ, бұл залдардыӊ 80 пайызы екі астанамызда орналасқан. Алматыда негізінен орыс тілді азаматтар тұрады. Шын мәнісінде 350 зал көп те емес. Қазақ тілді көрермендер тұратын аудан орталықтарын алсақ, олардыӊ әрқайсысында бір кинотеатрдан болғанда, 600 зал болар еді. Қызылорда, Жамбыл, Оӊтүстік Қазақстан облыстары бар. Бұл еӊ алдымен әлгі айтқан идеологияны жүзеге асыруға көмектесетін үлкен мүмкіндік болар еді. Көптеген фильмдердіӊ өз көрермені бар. Алайда, олардыӊ кино көретін жері жоқ, бұл - шешімі табылуға тиіс ауқымды мемлекеттік проблема. Көрермендеріміздіӊ өз киномызды көргені, әрине, жақсы. Бірақ 13 пайыздыӊ небәрі 1-2 пайызы ғана қазақ тілінде түсірілген фильмдер. Тағы бір проблема - осы. Екінші жағынан, сценаристерден қазақ тілінде неге кино түсірмейсіӊдер деп сұрасақ, "кинотеатрлардыӊ бәрі Астана мен Алматыда ғана болғандықтан, біз онда тұратындардыӊ сұранысына жұмыс істейміз", деп жауап береді".

Алматы қаласы мәслихатыныӊ депутаты, ҚР ЖОО қауымдастығыныӊ төрағасы Рахман Алшанов: "Мен экономиспін. Қызмет көрсету саласыныӊ динамикасын қадағалап отырамын. Кезінде нөлден басталған кино бүгінде бірнеше ондаған млрд теӊгеге дейін өсті. Ол әлі де өседі деген жорамал бар. Бұл - қызығушылық бар деген сөз. Алайда, еліміз үшін кинотеатрлар желісі тым аздық етеді. Көптеген кинотеатрлар кеӊестік үлгіде, құрал-жабдығы ескірген, заманауи фильмдерді көрсету мүмкін емес. Сол себепті, мемлекеттіӊ қолдауындыз мәселе шешілмейді. Көптеген жерлерде кинотеатрларды қаржыландырып, кейін әлгі компаниялардан ақшаны қайтарып алуға болады. Мемлекет пен жеке меншіктіӊ серіктестігінен өзге жол жоқ. Екінші мәселе маман дайындауға қатысты. Қазір кино мамандықтарына бөлінетін грант саны тым мардымсыз. Магистратура іс жүзінде жоқтыӊ қасы, ал докторантура мүлдем жоқ. Мұндайда саланыӊ интеллектуалдық негізін кім құрайды деген сұрақ туады. Біз жаӊа заӊда осыныӊ ойластырылуын сұраймыз. Бұл мақсатта маман дайындауға жоғарғы деӊгейде көмек көрсету қажет. Біз көбінесе заӊда бәрін кейін жазамыз дейміз. Ертеӊге қалдырғанша, "дөп сөзді" қазір айтқан жөн. Ийтпесе, кейін нормативтік актілер көбейгенде, қайта иліктіру қиынға түседі. Тістей қатып өзгертуге жол бермейді. Сондықтан, жоба жасалып жатқанда, дәл қазір аса мұқият ойластырып алған дұрыс".

Жазушы Дулат Исабеков: "Кинотеатрлар мыӊ жерден жеке меншік болса да, мемлекеттіӊ ішіндегі ұйым болғаннан кейін мемлекетке бағынбай қоймайды. Жеке меншік дегенді қашан қоямыз осы? Жеке меншік екен деп білгенін істетіп қою біздіӊ әлсіздігіміз, біздіӊ шарасыздығымыз. Мемлекет өзініӊ қоятын талаптарын түсіндіруі керек, бетімен кеткенді тоқтатуы керек".

Дубляж туралы

Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамыраев: "Заӊ жобасында Қазақстан аумағына прокатпен келетін фильмдердіӊ дубляжына қатысты мәселе көрініс тапты. Бұл ретте 2010 жылы мәдениет туралы заӊға түзету ретінде енгізілген барлық фильмдердіӊ дубляжы міндетті түрде болуы керектігі жайлы бап ескерілген. Өйткені, өкінішке орай, бұл норма бірқатар себептерге байланысты жүзеге асқан жоқ. Сол себепті заӊ жобасы авторлары қазақ тілін қамтамасыз етудіӊ не дубляж, не кадрдан тыс аударма немесе субтитр жасау секілді баламалы жолдарын ұсынып отыр".

"Сулпак синема" бас директоры Олег Головашкин: "Өз тілінен айырылған ұлт құрдымға кететіндіктен, тіл мәселесі - аса маӊызды мәселе. Сақталуды, дамуды және өсіп-өркендеуді мұрат тұтқан ұлт үшін одан басқа жол да жоқ. Сондықтан біз дубляжға қатысты мәселені толығымен қолдаймыз. Бүгінге дейін 23 фильмді аударып шыққан "Болашақтыӊ" мүмкіндігі шектеулі. Жылына 6 фильм, меніӊ білуімше. Бірақ, қаржыландырған жағдайда өндірістік мүмкіндігі 30 фильмге жетеді. Олай болса, қалған 300 фильмді қалай аударамыз? Олардыӊ дубляжы орта есеппен 20-30 мыӊ доллар тұрады. Жақсы дауыспен жасап шығару 10 млн доллар төӊірегінде. Жас ұрпақты тәрбиелеу үшін дубляж сапалы болуынан мүдделілік бар болса, еӊ алдымен қаржыландыру, сосын жақсы дауыстарды табу проблемасы тумақ. Дауыстардыӊ базасы тым аз. Кез-келген фильм бекітілуі үшін, кем дегенде, 30-40 дауыс керек. Ол үшін мамандардыӊ мүлдем жаӊаша буынын тәрбиелеп шығару қажет. Осыған байланысты жаӊа латын әліпбиін біздіӊ көрермендеріміздіӊ еӊ белсенді бөлігін құрайтын 15 пен 30 жастағылардыӊ арасында алға жылжыту құралы ретінде уақытша субтитр жасауды қолдана тұруға болар еді. Прокат тілі тұрғысынан мемлекеттік тілде дубляж немесе субтитр жасау деген екі жол ғана бар. Олай болмағанда, прокат куәлігі қайтарып алынады. Мемлекет тарапынан тілді ілгерілетудіӊ еӊ дұрыс ұстанымы осы болса керек".

Сценарист, режиссер Сатыбалды Нарымбетов: "Дубляж өте керек. Бізде қазақ тілін онша білмей тұра, ағылшын тіліне жүйріктер көп. Біздіӊ пікірімізше, 50 пайызын субтитрмен, 50 пайызын дубляжбен жасау керек".

Жазушы-драматург, сценарист Смағұл Елубай: "Тілімізді құртқан, біздіӊ бәріміз шамамызша сыбайтын совет заманыныӊ өзінде қазақ тілін құрметтеп, жылына 60 фильм аударылатын, сондай дубляж цехы бар болатын. Шынын айтқанда бүгін сол құрыды. Мен осыныӊ себебін түсінбеймін. Керісінше тәуелсіздік заманында 60 фильм аударылу керек еді. Қазіргі заманда соны қалпына келтіру қажет деп ойлаймын. Заӊда фильмдер қазақ және орыс тілінде жүріледі деп жай айтылып өткен. Ол жай айтылған нәрсе жай қалады деп ойлаймын. Негізінен қазақ тілінде жүреді деп айтылуы керек. Оған еӊ алдымен кинотеатрлар қарсы болады. Олар мемлекеттіӊ саясатын, болашақ ұрпақ тағдырын ойлап отырған жоқ, олар тиын санап отыр. Сондай кинотеатрларды біз қалай қазақстандық идеологияға бағындырамыз? Кинотеатрлар батыстық, американдық идеологияға қызмет жасап отыр, өйткені, оларға ақша керек, Біз экранда ешуақытта голливудпен жарыса алмаймыз. Бірақ өзіміздіӊ экранда, кинотеатрларда прокатты қорғауға шамамыз келеді. Ол үшін заӊда жаӊағы айтылған нәрсеніӊ бәрі көрсетілуі керек".

Қазақстан Киноальянсыныӊ төрағасы Бауыржан Шүкенов: "Дубляжды тек дистрибьюторлар жасайды. Біздіӊ нарықтыӊ ауқымы 2017 жылы 44 млн дедік. Оныӊ 20 млн сомасы кинотеатрларда қалады, дистрибьюторларға жетпейді. Қалған 20 млн солардыӊ үлесінде. 10 млн дубляжға кетсе, қалған 10 млн - олардыӊ пайдасы ма сонда? Студиялардыӊ бәрі айтады, біз ел парламентін сыйлаймыз, қабылданатын заӊды орындаймыз дейді. Бірақ әріқарай не болмақ? Бір жыл, мүмкін бір жарым жыл шыдап бағармыз. Одан әрі қаржы жағынан студияға қажетті талаптарды нарық орындай алмайтынына көзіміз жетеді. Фильмдердіӊ санын азайтуға тура келеді, ол өз кезегінде бірден төтенше жағдайға алып келмек. Өйткені біз аптасына 3-4 фильмді экранға шығарамыз, соныӊ ішінен тым болмаса біреуі пайда әкеліп жатса, нұр үстіне нұр. Яғни, ақша таптық деген сөз. Ал егерде кино көрерменін таппаса ше? Ал біз апта сайын мониторинг жасап, қандай кино шығатынын бірнеше жылдарға болжамдап қоямыз. Бұл экономикаға байланысты аса күрделі проблема. Біз әрине, қазақ тілін қолданысқа енгізу қажеттігін, биыл балалардыӊ 70 пайызы бірінші сыныпқа қазақ мектептеріне барғанын бәріміз жақсы түсініп отырмыз".

Ақы мәселесі

Жазушы-драматург, сценарист Смағұл Елубай: "Мына Ресей киносыныӊ өзінде, өз салам бойынша айтсам, гонорарлары бізден 10-20 есе артық. Сценарийлерге еӊ төменгі тариф 150 мыӊ доллар, еӊ жоғарғы баға - 250 мыӊ доллар. Ал АҚШ-та баяғы заманда 400 мыӊ доллардыӊ үстіне шығып кеткен. Ал біз 15 мыӊ долларды місе тұтуға мәжбүрміз. Біз өзіміздіӊ шығармашыл тұлғаларымызды аямаймыз. Мүлдем құрметтемейміз. Жақында бір режиссер балалар комедиясын түсіріп еді, мен ұят та болса, қанша берейін деп жатыр саған, деп сұрадым. 6,5 мыӊ доллар дейді. Қайда барсаӊ да норматив деген пәле алдымыздан шыға келеді. Ендеше бұл жерде жалпы жанрға бөліп, жалпылама айтсақ та, гонорар мәселесі 2-3 рет көбейтілуі керек деген бір ауыз сөз керек сияқты".

Актер Байғали Есеналиев: "Қай киноға, қай кастингке барсаӊ да сені қарсы алатын кастинг директоры фильмніӊ бюджеті өте аз, әрбір түсірілім күнімізге 15 -20 мыӊ теӊге ғана төлей аламыз деп жылайды. Жоқ, мен 1000 доллар алам дейтін болсам, менен гөрі арзан бір әртісті ала салады. Ондай фильмде сапа бола ма?".

Жазушы Дулат Исабеков: "Мәселен, киностудия сценарий қабылдады, ал енді оныӊ бағасын режиссер жасап бере ала ма? Бірақ оны жоғарғы жақ ақшаныӊ жетпегендігінен деп кесіп тастайды. Мәселе оныӊ қандай екенінде шаруасы жоқ. Есесіне түсірілетін фильмдер ақсап қалады. Кино деген әр сағаты ақша".

Авторлық құқық туралы

Актер Байғали Есеналиев: "Біз осы күнге дейін заӊдағы 6 баппен жұмыс істеп келді дедік. Сол баптар жұмыс істеп келген болса, мен 5-6 жасқа толғанда түсірілген "Қыз жібек" фильмі үшін жиналған гоноралар қайда? 6 адамға төленуі керек: оныӊ біреуі сценарист, біреуі режиссер, біреуі оператор, біреуі суретші, композитор т.б. Сол адамдардыӊ гонорары қайда жиналып жатыр? Оны сұрап отырған себебім, Украинада, Венгрияда болдым, сол жердегі кинематографистер біздіӊ қазақтыӊ кинотуындылары үшін жиналып жатқан гонорар бар деген хат алдым. Ендеше, біз заӊ түзіліп жатқан уақытта осы мүліктік және авторлық құқықты түгелдей қорғайтұғын, осымен түбегейлі айналысатын, осы заӊды қадағалап отыратын бір мекемені белгілеуіміз керек. Сазгерлер, жазушылардыӊ, құқығын қорғайтын бір одақ бар ғой, ендеше мұны да бір одаққа телисіздер ме, бір министрлікке телисіздер ме, қалай да жасау қажет".

Қаржыландыру туралы

Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамыраев: "Тұтастай алғанда кинематография саласын құқықтық реттеу шеӊберінде заӊ шығару деӊгейінде жоба авторы ұлттық киноны қолдау қорын құруды ұсынып отыр. Бүгін мемлекет тарапынан киноны қолдау "Қазақфильм" студиясы арқылы жүзеге асырылады, қаржыны сол бөледі. Соныӊ салдарынан кино нарығында бәсекелестік жоқ деп пайымдайды сарапшылар. Бұл "Қазақфильм" студиясыныӊ жұмысы жаман немесе дұрыс емес дегенді білдірмесе керек. Киностудия одан әрі дами түседі. Ал мемлекеттік қолдау қаржысын бөлудіӊ түрлі әдістері мен тетіктері бар. Біз қарастырып отырған заӊ жобасындағы аса маӊызды концепциялық қадам - ұлттық киноны мемлекет тарапынан қаржыландырудыӊ жаӊа моделін енгізу болмақ. Бүгінгі күні прокатты қоса алғанда, фильмдердіӊ барлығы толық көлемде қаржыландырылады. Соныӊ салдарынан түсірілетін фильмдердіӊ саны шектеулі әрі нарықта коммерциялық таратылуы әлсіз. Яғни, кино түсіруші мен продюсер гонорар алғаннан кейін мотивация жоғалады. Ал ұсынылып отырған заӊ жобасында еӊ алдымен фильмдерді қаржыландыру көлеміне қарай сатыландыру қарастырылған. Жоба авторы әлеуметтік маӊызы бар, соныӊ ішінде еӊ алдымен тарихи, отаншылдық фильмдерді, фильм-оқиғаларды, қуыршақ фильмдерді, дебюттік және деректі фильмдерді толық көлемде қаржыландыруды ұсынады. Басқа барлық бұқаралық коммерциялық фильмдерді инвесторлар мен жеке капиталды тарта отырып, ішінара қаржыландыру ұсынылып отыр. Заӊ жобасы авторыныӊ есебінше, шамамен 5 жылдан кейін бюджеттіӊ жүгі 30 пайызға төмендемек".

Мәжіліс депутаты Бекболат Тілеухан: "Илемдік тәжірибеде, француз киносында сырттан келетін киноға, голливуд болсын, қытай болсын, қайдан болмасын, 10 пайыз қосады. Қорға түсетін ақша көп болған сайын ұлттық киноға жақсы. Осы мәселеге келген кезде бізге кәсіпкерлікке кедергі келтіріп жатырсыӊ деп сылтауратып қолымызды байлап жатады. Бірақ басқа жолы жоқ, бұл әлемдік тәжірибе, осыны біз ұсынып отырмыз. Францияда соныӊ арқасында 1 жылда 1,5 млрд. жуық евро жиналған. Оныӊ 143 млн евросы қорға түсіп, француз киносын дамытуға жұмсалған. Осыған ұқсас қазақ киносын да дамытуға болады. Оӊтүстік Кореяда 1967-ші жылдары квота берген. Осыған байланысты, ақылдаса келе қазақстанныӊ ұлттық киносына екі айда бір 10 күндік квота беру ұсынылып отыр. Осы уақытта біз ұлттық киномызды насихаттауға әжептәуір мүмкіндік аламыз. Бізде қазір кинотеатрларда сырттан бір кино келеді, оны таӊертеӊнен кешке дейін көрсете береді. Бұл жерде заӊмен міндетті түрде реттеу керек, ол 30 пайыздан аспау керек. Басқаларын да қою керек, киноныӊ үлес мөлшері әділетті түрде шешілуі керек дегенді заӊға кіру керектігін кәсіби мамандар ұсынып отыр. Үлес салмағы 50 де 50 болу мәселесін қатты қарастыруымыз керек, прайм таймда бүкіл сеанстыӊ жартысын ұлттық өнімдер алуы қажет. Осылай болмаса қазақ киносы, ұлттық кино өте бір мүшкіл халде. Бүкіл репертуар, прокаттыӊ жиілігі 30 проценттен аспау дегенді заӊға кіргіземіз деп отырмыз".

Сценарист, режиссер Сатыбалды Нарымбетов: "Мемлекеттік бюджеттіӊ қаражатын қайтаруға келсек, нағыз ұлттық кино болса, ол ешқашан қайтпайды деп айта аламын. Мен көрермендерді үш топқа бөлемін: сағат 6-дан кейін жұмыстан шаршап шығып, көӊіл көтеруге келетіндер, попкорн ұстаған жастар, олар кейінгі қатарда отырып сүйісу үшін шытырман оқиғалы фильмдерге кетеді. Ал нағыз авторлық қазақ киносына, "жүрекжарды" фильмдерге түнгі сағат 11, 12 немесе 1- де шақырамыз, тұсаукесерін сағат жетіде береді, сондықтан ешкім келмейді. Сол себепті ұлттық киноға прайм тайм қажет".

"Сулпак синема" бас директоры Олег Головашкин: "Ұлттық киноға қатысты айтар болсам, Нұрлан Қоянбаев түсірген жай комедиялық "Америкадағы қазақша бизнес" ("Бизнес по-казахски в Америке") фильмі 1 миллион 750 мыӊ доллар жинап, прокатта үшінші орынға шықты. Елімізде дарынды продюсерлер жоқ дегенмен келіспеймін. Маған "Анаға апарар жол" фильмінде Илия Назарбаевамен, Ахан Сатаевпен, Нұрлан Қоянбаевпен бірге жұмыс істеудіӊ сәті түсті. Яғни, дарынды адамдар өте көп. Мәселе басқада. Олар өз қаржысымен тәуекелге барады. Театрлар санымен алсақ, Қазақстан нарығы анау айтқандай ауқымды емес. Қазір осындай адамдардыӊ тәуекелге бара алатын нағыз өндірістік бюджеті 200-300 мыӊ долларды құрайды. Ал бұдан көбірек ақша салса, қайтара алмай қалу қаупі бар. Мұндай сома сапаға әсер етпей қоймайды. Прокаттан кейінгі шығынныӊ өзі қаншама? Сондықтан, бүкіл жауапкершілікті өз мойнына алатын да, түсірілім тобын жасақтайтын да, кем дегенде бір жыл осы фильмніӊ қамымен күн кешетін де, барлық мәселені режиссерден де, оператордан да, барлығынан да артық білетін жалғыз адам осы - продюсер болмақ. "Қазақфильм" сөзсіз одан әрі дамып, еӊ алдымен әлеуметтік тапсырысты, мемлекеттік тапсырысты, соныӊ ішінде арт кино, фестиваль киносы және ойлы фильмдер секілді тапсырыстарды алып ілгерілей беруі керек. Бірақ, киноны жақын тұтуға байланысты қолда барды тәуекелге салып, нарықты ілгерілетіп отырған - осы тәуелсіз продюсерлер. Бұл - әрине, жақсы. Оларды ҚҚС-тан босату мүмкіндігін қарастыру дұрыс қадам деп санаймын. Ол ұлттық кино қорына түседі және бұл 10 пайызды нағыз беделді, бұған кейін кино түсірген және инвестициялық компаниялары бар продюсерлердіӊ арасында бөлу қажет. 50 пайызын өз қалтасынан шығарсын, 50 пайызымен мемлекет қолдасын. Мемлекет қолдаған жағдайда, киноныӊ прокаттан тапқан пайдасы да 50 де 50 теӊ бөлініп, қаржы қайтарылуға тиіс деп міндеттеген жөн. Мемлекет қаржыны қайтарымсыз инвестицияға жұмсауға тиіс емес, бұл дұрыс болмайды. Меніӊше, орынды схема осындай болуға тиіс".

Жоғарыда келтірілген пікірлердіӊ барлығы Мәжіліс пен Сенат депутаттарыныӊ бірнеше рет Алматыда өткізілген көшпелі отырыстары кезінде айтылды. Осылайша, халық қалаулылары мен жұмыс тобыныӊ мүшелері киноға қатысы бар тұлғалардыӊ көпшілігініӊ пікірін тыӊдап шықты. Қазір "Кинематография туралы" заӊ жобасы мен "Қазақстан Республикасыныӊ кейбір заӊнамалық актілеріне кинематография мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ілеспе заӊ жобасы Парламенттіӊ төменгі палатасында жасалу үстінде. Жоғарыда айтылған сан алуан пікірлерді ескере отырып, қазіргі бар проблемаларды расында да еӊсере алатын қуатты заӊ жасап шығару - енді заӊ шығарушылардыӊ құзырындағы мәселе. Іс жүзінде қазақ киносыныӊ келешегі Парламент сөзініӊ құдыретіне тәуелді. Жаӊа заӊнан үлкен үміт күткендер көп. Оныӊ өткірлігіне, заӊгерлік көзқарас тұрғысынан рәсімделуіне, бұған дейін қордаланып қалған проблемаларды шеше алу қарымына да көз тігіп отырғандар баршылық. Халық қалаулыларына артылған жүктіӊ ауырлығын осыдан -ақ сезіне беріӊіз. Тағы бір айта кетерлігі, Мәжіліс депутаттары Үкіметке сауал жолдау арқылы "Қазақфильм" киностудиясын жекешелендіріп жіберудіӊ алдын алды. Қазір бұл депутаттық сауалға Үкіметтіӊ жауабын күтуде.

Ал киногерлер қоғамдастығы, ұлттық киносүйерлері мен әуесқойлары, қарапайым тұтынушылар келешекке зор сеніммен қарайды.

автор: Жанбота ТОЛЕГЕН

Ақпаратты пайдаланИан жаИдайда Kazakhstan Today ақпараттық агенттігіне гиперсілтеме жасау міндетті. Kazakhstan Today Ақпараттық агенттігінің материалдарына авторлық қИқық.