07.07.2021, 22:28 5249

Міндетті вакцинация негізделген және құқықтарды бұзбайды - Әділет министрлігі

НҰР-СҰЛТАН. 8 ШІЛДЕ - Қазақстанда медициналық қарсы көрсетілімдері жоқ адамдар үшін КВИ-ға қарсы міндетті вакцинациялаудың құқықтық негіздері бар, деп хабарлайды KAZAKHSTAN TODAY ҚР Әділет министрлігінің баспасөз қызметіне сілтеме жасап.

Медициналық қарсы көрсетілімдері жоқ, ҚР аумағында тұрақты тұратын жеке тұлғалар инфекциялық және паразиттік ауруларға қарсы екпелерді алуға міндетті (Кодекстің 85-бабының 4 және 8-тармақтары), олардың қатарына КВИ-ға қарсы профилактикалық екпе де жатады (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 24 қыркүйектегі № 612 қаулысына сәйкес). Осылайша, медициналық қарсы көрсетілімдері жоқ адамдар үшін КВИ-ға қарсы міндетті вакцинациялаудың құқықтық негіздері бар және бұл "Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды" деген конституциялық нормаға сәйкес келеді (Конституцияның 31-бабы)", - деп хабарлады ведомствоның баспасөз қызметі.

Министрлік адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік бере отырып, ҚР Конституциясы мұндай шектеудің жол берілетін шектерін белгілей отырып, оларды шектеу мүмкіндігін жоққа шығармайтынын атап өтті. Адамның құқықтары мен бостандықтарын және халықтың денсаулығын қорғау мақсатында ғана құқықтар мен бостандықтар шектелуі мүмкін (Конституцияның 39-бабының 1-тармағы).

Ақпаратты пайдаланған жағдайда Kazakhstan Today ақпараттық агенттігіне гиперсілтеме жасау міндетті. Kazakhstan Today Ақпараттық агенттігінің материалдарына авторлық құқық.

тақырып бойынша жаңалықтар

24.04.2024, 18:19 14581

Алматыда бірнеше күн бойы толассыз жаңбыр жауады

24-28 сәуір аралығында Алматы қаласында толассыз жаңбыр жауады деп күтілуде, деп хабарлайды Алматы қаласы әкімдігінің баспасөз қызметінен.

Жауын-шашын кезінде мотопомпа, шанц құралдарымен жабдықталған 52 жедел мобильді бригаданың кезекшілікке шығады, 2,5 мың қап құм дайындалады.

Күндіз жауын-шашын кезінде барлығы 465 бірлік арнайы техника, 28 мотопомпа және 810 жұмысшы, ал түнгі уақытта 236 бірлік арнайы техника және 215 жұмысшы жұмылдырылады.

Судың кедергісіз ағып кетуін қамтамасыз етіп, су басудың алдын алу үшін 320 жұмысшы мен 92 бірлік арнайы техника арық желілерін, арық өткелдерін тазалау бойынша жоспарлы жұмыс жүргізеді. Күн сайын арықтан 250 м3 лай және кездейсоқ қоқыс шығарылады.

Ауа-райының бұзылуына байланысты жүргізушілерге ағаштардың құлау қаупі мен электр желілерінің үзілуіне байланысты автомобильдерді жол жиектеріне қоюға кеңес берілмейді. Қала тұрғындары мен қонақтарына тауға бармауын сұраймыз. Су тасқынының алдын алу үшін тұрғындардан арық пен каналды қоқысқа толтырып, бітеп тастамауға шақырамыз.

Анықтама үшін:

Қазгидромет" РМК болжауынша:

24 сәуір: көшпелі бұлт шығады, 3 мм-ге дейін өткінші жауын, оңтүстік-батыстан 3-8 м/с жел соғады, күндіз ауа температурасы +23...+25°C.

25 сәуір: күн ала бұлтты, таңертең және түстен кейін 15 мм-ге дейін жаңбыр жауып, найзағай ойнайды. Оңтүстік-батыс, батыс 3-8 м/с жел, найзағай кезінде екпіні 15-20 м/с. Ауа температурасы түнде + 10...+12°, күндіз + 18...+20°C.

26 сәуір: көшпелі бұлт, түнде және таңертең 8 мм-ге дейін жаңбыр жауады. Батыс, солтүстік-батыс 3-8 м/с жел соғады, найзағай кезінде екпіні 15 м/с. Ауа температурасы түнде + 10...+12°, күндіз + 16...+18°C.

27 сәуір: күн ала бұлтты, күндізгі сағат 15-тен 23-ке дейін 3 мм-ге дейін жаңбыр жауады. Батыс, солтүстік-батыстан 3-8 м/с жел соғады. Термометр бағанасы түнде +8...+10°, күндіз +13...+15°C көрсетеді.

28 сәуір: көшпелі бұлт шығады. Батыс, солтүстік-батыстан 3-8 м/с жел соғады. Ауа температурасы түнде +7...+ 9°, күндіз + 13...+15°C.

Ақпаратты пайдаланған жағдайда Kazakhstan Today ақпараттық агенттігіне гиперсілтеме жасау міндетті. Kazakhstan Today Ақпараттық агенттігінің материалдарына авторлық құқық.

23.04.2024, 16:31 27156

Алматыда жылу желілерін жөндеу кезінде Батыс Желтоқсан көшесі бойынша жол жүру ішінара шектеледі

Алматыда ағымдағы жылдың 24 сәуірі мен 31 мамыры аралығында М. Ганди көшесінен Тимирязев көшесіне дейін Батыс Желтоқсан көшесі бойынша автокөлік қозғалысы ішінара шектеледі. Уақытша шектеулер магистральдық құбырды ауыстыру және жол төсемін орташа жөндеу қажеттілігіне байланысты, деп хабарлайды Алматы қаласы әкімдігінің баспасөз қызметінен.

25 жылдық қызмет нормативтері бойынша есептелген аталған учаскемен өтетін құбыр 1992 жылдан бері 32 жылдан астам уақыт бойы пайдаланылуда. Мониторинг соңғы бес жылда мұнда 17 зақым тіркелгенін көрсетті.

Құбырды жөндеу жұмыстары кезінде күн сайын сағат 07:00-ден 22:00-ге дейін Батыс Желтоқсан көшесі бойынша көлік қозғалысы солтүстік бағытта бір жақты болады. Күн сайын сағат 22.00-ден 07.00-ге дейін және демалыс күндері қозғалыс екі жаққа да жабылады.

Ганди көшесінен оңтүстік бағытта әл-Фараби даңғылына шығатын жол Қозыбаев көшесі бойынша ұйымдастырылады.

2 мамырдан бастап қалалық мобильділік басқармасы әл-Фараби даңғылынан Тимирязев көшесіне дейін Батыс Желтоқсан көшесінде орташа жөндеу жұмыстарын бастайды.

Басында тротуарлар мен арық желілері жөнделеді, бүлінген жиектер ішінара ауыстырылады, содан кейін асфальт жабыны фрезерленеді. Құбырды және асфальт жабынының төменгі қабатын төсегеннен кейін жолдың бүкіл еніне полимерді қолдана отырып, асфальтбетон төсеу жүргізіледі.

Қозғалыс толығымен 1 маусымға дейін қалпына келтіріледі. Мәжбүрлі қолайсыздықтарға түсіністікпен қарауды және көрсетілген учаскені айналып өту жолдарын алдын ала қарастыруды сұраймыз.

22.04.2024, 17:52 36176

Бірінші тоқсанның қорытындысы бойынша МӘСҚ-тен 840 мыңға жуық адам әлеуметтік төлем алды

2024 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан (бұдан әрі - МӘСҚ) 840 мыңға жуық қазақстандық 215,2 млрд теңге сомасына әлеуметтік төлемдер алды, деп хабарлайды ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік корғау министрлігінің баспасөз қызметінен.

Еңбекке қабілеттіліктен айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем бюджет қаражаты есебінен мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақыға қосымша тағайындалады. МӘСҚ-тен төлем медициналық-әлеуметтік сараптамада белгіленген 30%-дан 100%-ға дейінгі дәрежеде және еңбек қызметін жалғастыруына қарамастан жалпы еңбекке қабілеттілігін жоғалту кезеңінде жүзеге асырылады.

2024 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша бұл төлемді 11,5 млрд теңге сомасына 90 мыңнан астам адам алды, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 31% - ға артық. Белгіленген төлемнің ай сайынғы орташа мөлшері 57 346 теңгені құрады.

Асыраушысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушының асырауында болған адамдарға бюджет қаражаты есебінен төленетін асыраушысынан айырылуы бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақысына қосымша тағайындалады. МӘСҚ-тен төлем асырауындағы адамдар 18 жасқа толғанға дейін, ал күндізгі оқу нысанында оқыған жағдайда 23 жасқа дейін төленеді.

Есепті кезеңде көрсетілген төлемді асыраушысынан айырылған 61,2 мың отбасы 8,6 млрд теңге сомасына алды, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 39%-ға көп. Белгіленген төлемнің ай сайынғы орташа мөлшері 58 543 теңгені құрады.

МӘСҚ-тен жұмысынан айырылу жағдайы бойынша әлеуметтік төлем әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыға оның жұмыстан шығарылу себебіне қарамастан тағайындалады. Негізгі шарт - жұмыссыз ретінде тіркелу. Төлем мөлшері жұмыссыз ретінде тіркелгенге дейінгі соңғы 2 жыл ішінде МӘСҚ-ке әлеуметтік аударымдар жүргізілген орташа айлық табысқа, жүйеге қатысу өтіліне және табысты ауыстыру коэффициентіне (45%) байланысты.

2024 жылдың 3 айында бұл төлем 18,3 млрд теңге сомасына төленіп, оны 122,6 мың адам алды, бұл 2023 жылдың бірінші тоқсанындағы алушылар санынан 2 есе дерлік асып түсті. Өсім азаматтардың Электрондық үкімет және Электрондық еңбек биржасы порталдары, сондай-ақ екінші деңгейдегі банктердің мобильді қосымшалары арқылы төлемге өтініштер берудің электрондық нысанына сұранысқа байланысты. Белгіленген төлемнің ай сайынғы орташа мөлшері - 65 402 теңге.

Жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылу жағдайына байланысты әлеуметтік төлем жүктілік және босану бойынша демалыстың барлық күндеріне тағайындалады. Төлем мөлшері жүктілікке және босануға байланысты демалыс күніне дейінгі соңғы 12 айда МӘСҚ-ке әлеуметтік аударымдар жүргізілген орташа айлық табысқа және еңбекке жарамсыздық күндерінің санына байланысты болады.

2024 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша бұл біржолғы төлемді 65,8 мың болашақ ана жалпы сомасы 81,9 млрд теңгеге алды, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 19%-ға артық. Тағайындалған төлемнің орташа мөлшері 1 460 282 теңгені құрады.

Бір жарым жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты табысынан айырылу жағдайы бойынша ай сайынғы әлеуметтік төлем баланың туған күнінен бастап әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыға тағайындалады. Төлем мөлшері соңғы 2 жылда МӘСҚ-ке әлеуметтік аударымдар жүргізілген орташа айлық табыстың 40%-ын құрайды. Екі және одан да көп бала туған кезде төлем әрбір балаға жеке тағайындалады.

2024 жылдың 3 айында бұл төлем 67 мың адамға тағайындалды, оның ай сайынғы орташа мөлшері 79 106 теңгені құрады. Төлем 94,9 млрд теңге сомасына жүргізілді, бұл 2023 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 1,8 есе көп.

Осылайша, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысатын жұмыс істейтін азаматтарды әлеуметтік қорғау жұмыс істемейтіндерге қарағанда әлдеқайда жоғары.

22.04.2024, 17:36 36616

Елімізде екі апта қатарынан әлеуметтік маңызы бар өнімдер бағасы төмендеуде

Үкіметте вице-премьер Серік Жұманғариннің төрағалығымен өткен кеңесте әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары (ӘМАТ) бағасының қарқыны мен өңірлердегі азық-түлік қорларының сақталу мәселелері талқыланды, деп хабарлайды Үкіметтің баспасөз қызметінен.

Қазіргі таңда статистика әлеуметтік маңызы бар азық-түлік бағасының екі апта қатарынан төмендегенін көрсеттіі. Сәуірде екі аптасындағы бағаның жалпы өсу индексі: -0,2%-ды құрады. Осылайша, пияз (-2,6%), күнбағыс майы (-1,6%), қарақұмық жармасы мен жұмыртқа (-1%), күріш (-0,5%), рожки (-0,2%) құнының төмендеуі тіркелді. Сиыр етіне орташа баға индексінің өсуі (0,6%) негізінен Ақтөбе облысындағы өнім құнының қысқа мерзімді қымбаттауына байланысты, онда тасымалдаушылар етті барлық өткізу орындарына дер кезінде жеткізе алмаған.

Еліміздің сегіз өңірінде ӘМАТ-тың орташа баға индексі төмендегені байқалып отыр, оның алтауында нөлге тең. Ақтөбе облысында (0,8%-ға), Маңғыстау, БҚО (0,2%-ға), Атырау, Қарағанды және Абай облыстарында (0,1%-ға) бағаның біршама көтерілуі тіркелген", - деп атап өтті сауда және интеграция бірінші вице-министрі Айжан Бижанова.

Алдын ала есептеулер бойынша, өңірлерде 130 сауда нысаны зардап шегіп, Павлодар облысының бір кәсіпкеріне келтірілген шығын өтелді. Қалғандары бойынша шығынның мөлшерін анықтау жұмыстары жүргізілуде, Петропавлға Көкшетау, Астана, Қарағанды және Омбы қалаларынан ауыз су жеткізу жұмыстары ұйымдастырылды. Тәулік бойы ауыз су құю туралы келісімге "Көкшетауминсу" мекемесімен қол жеткізілді. Қазіргі таңда Петропавл қаласының барлық дүкендері мен қоймалары сумен қамтылған", - деді Айжан Бижанова.

Вице-премьер Жұманғариннің тапсырмасы бойынша Сауда комитеті БҚО мен СҚО-дағы көкөніс қоймаларын су басу және ӘМАТ қорларын жоғалту қаупі тұрғысынан мониторинг жүргізді. БҚО-да "Ел-Ырысы" базарының аумағында тұрақтандыру қорының 293 тонна күріш, 100 тонна қант, 46 тонна күнбағыс майы сақталғаны анықталды. Қойма су басудан қорғалған.

СҚО-да, ӘКК мәліметінше, көкөністердің негізгі қоры сатылды, қалғаны су басу қаупі жоқ қоймаларда сақталады.

БҚО-дағы азық-түлік қорлары бар қойманы су басу қаупі аз болса да, қауіпсіз орын тауып, азық-түлікті әкету керек. Аздаған қауіп байқалған барлық өңірлерде азық-түлік өнімдері қауіпсіз жерге жеткізілуі тиіс", - деп мәлімдеді вице-премьер.

АШМ мәліметінше, өңірлерде тұрақтандыру қорларынан 77,5 мың тонна (42,8 мың тонна картоп, 11 мың тонна сәбіз, 13,3 мың тонна пияз, 10,3 мың тонна қырыққабат) сатылды. Тағы 84,8 мың тонна көкөніс қалды. Зардап шеккен өңірлерде тамақ өнімдерін жеткізуде іркілістер байқалмайды. Көкөніс қоймаларын, ӘКК қоймаларын су басу туралы ақпарат әлі түскен жоқ.

Жалпы, маусымаралық кезеңнің басталуын ескере отырып, ауыл шаруашылығы вице-министрі Ербол Тасжүреков әкімдіктер мен ӘКК-нің назарын көкөніс қалдықтарын өткізуді күшейтуге және импорттық және ерте егін жеткізуге шарттарын жасауға аударды.

Жамбыл облысы әкімдігінің мәліметінше, бүгінде қоймаларда шамамен 37 мың тонна пияз қалып отыр. 2024 жылдың бірінші тоқсанында экспортқа 162 мың тонна, сәуірде 11 елдерге 22 мың тонна жөнелтілді. Су тасқынынан зардап шеккен бес облысқа 241 тонна пияз гуманитарлық көмек ретінде жөнелтілді.

Бұл көкөністі жылдам сату үшін облыс және аудан орталықтарында әр сенбі сайын ауыл шаруашылық жәрмеңкесі өткізіледі, онда төмен бағамен шамамен 10-15 тонна пияз сатылады.

19.04.2024, 11:03 63756

Алматыда "Алматы-1" базарын жаңғырту қолға алынған

Алматыда "Алматы-1" базарын жаңғырту қолға алынды, деп хабарлайды Алматы қаласы әкімдігінің баспасөз қызметінен.

Бүгінде қалада сауда қызметін реттеу туралы Заңға сәйкес 33 базар жаңғыртылды, тағы 9-ында 2025 жылға дейін жұмыс аяқталуға тиіс.

Алматы-1" базары 1938 жылдан бастап жұмыс істейді. Ауданы 7 мың шаршы метр, онда жылыту және инженерлік желіге қосылмаған контейнерлік типтегі 570 сауда нүктесі бар. Өткен ғасырдың 40-50-ші жылдарында салынған базар ғимараттары тозған және қауіпсіздік стандартына сәйкес келмейді.

Базарды жаңғырту аясында саудагерлер мен келушілер үшін соның ішінде тез бұзылатын өнімдерді сақтауға және жылумен қамтамасыз етуге арналған тоңазытқыш камералары үшін қолайлы жағдай жасалады. Сондай-ақ жобада лифттер, эскалаторлар, жер асты және жер үсті автотұрақтар, мейрамхана ауласы, жаяу жүргіншілер аймағы және т.б. көзделген.

Бүгінде бірінші корпустың бірінші және екінші қабаттарының металл қаңқасы тұрғызылды. Еден аралық бетон құю аяқталды. Қазіргі уақытта баспалдақ салынып жатыр. Автономды газ қазандығын монтаждау жұмыстары басталды.

Қала әкімінің тапсырмасына сәйкес, саудагерлер контейнерлерден көшірілетін бірінші корпустың құрылысы осы жылдың соңына дейін аяқталуға тиіс.

Жалпы, кешенге азық-түлік және киім-кешек базарлары, жалға алушыларға арналған ойын алаңдары, мейрамханалар, әкімшілік бөлім, халыққа қызмет көрсетуге арналған басқа да аймақтар, тиеу-түсіру кіреберістері, жер асты паркингі кіреді. Жеке инвестициялардың жалпы сомасы 7,3 млрд теңгеден асады.

19.04.2024, 10:43 64086

Қазақстандағы зейнетақының орташа мөлшері аталды

ҚР 2,3 млн-нан астам зейнеткер бар

Жыл басынан бастап республикалық бюджеттен 926,5 млрд теңге сомасына зейнетақы төленді, оның ішінде базалық зейнетақы төлеуге - 291,4 млрд теңге, ынтымақты зейнетақы төлеуге - 635,1 млрд теңге қарастырылды, деп хабарлайды Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің баспасөз қызметінен.

2024 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша зейнеткерлер саны - 2 млн 364 мың адам.

2024 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша жиынтық зейнетақының орташа мөлшері 132 595 теңгені құрады, оның ішінде ынтымақты зейнетақы мөлшері - 89 901 теңге, базалық зейнетақы - 42 694 теңге.

2018 жылғы 1 шілдеден бастап мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі зейнетақы жүйесіндегі өтілін ескере отырып, әр алушыға жеке тағайындалатынын еске саламыз.

Бұл ретте 1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ынтымақты жүйеде жұмыс істеген уақыты, сондай-ақ міндетті зейнетақы жарналары (бұдан әрі - МЗЖ) төленген кезеңдер зейнетақы жүйесіндегі еңбек өтіліне қосылады.

Егер азаматтың зейнетақы жүйесіндегі өтілі 10 жыл немесе одан аз болса, сондай-ақ мүлде жоқ болса, базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 65%-на тең болса, содан кейін 10 жылдан асқан әр жыл үшін оның мөлшері 2 %-ға артады. Ал егер сіздің өтіліңіз 20 жыл болса, базалық зейнетақы төменгі күнкөріс деңгейінің 85 %-ын құрайды. Еңбек өтілі 30 жыл немесе одан көп болса, күнкөріс деңгейінің ең жоғарғы мөлшерінде яғни 105% белгіленеді.

Егер бір ай ішінде міндетті зейнетақы жарналары Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына бірнеше рет аударылса, жинақтаушы жүйеге қатысу мерзімі бір айды құрайды.

Осылайша міндетті зейнетақы жарналары неғұрлым тұрақты және толық көлемде аударылатын болса, зейнет жасына жеткенде базалық зейнетақы төлемдерінің мөлшері соғұрлым көп болады.

Өз кезегінде азаматтың жасына байланысты зейнетақы төлемдерінің мөлшері 1998 жылғы 1 қаңтардағы жұмыс өтіліне (кем дегенде 6 ай қажет) және зейнеткерлікке дейінгі кезеңдегі орташа айлық табысына байланысты болады.

18.04.2024, 22:35 70681

Астанадағы экоакцияға қатысушылар арасында фитнес-клубқа абонементтер ойнатылады

Астана әкімдігі елорданың барлық тұрғындары мен қонақтарын 20-21 сәуір күндері өтетін "Таза Қазақстан. Астана - тазалық пен тәртіптің үлгісі" ауқымды экоакцияға қатысуға шақырады. Осы аптадағы акция "Киелі мекен" деген атпен өтіп, тарихи-мәдени ескерткіштер аумағын абаттандыру жұмыстарына арналады, деп хабарлайды әкімдіктің баспасөз қызметінен.

Ауқымды экоакция шеңберінде қаланы санитарлық тазарту, нөсер және арық кәріз желілері, көшелерді, тротуарларды, орамішілік аумақтарды, қоғамдық кеңістіктер мен аулаларды тазалау жұмыстары жүргізілуде. Сондай-ақ, жасыл желектерді күтіп-баптау және отырғызу, сауда нысандарына іргелес аумақтарды жинау, көгалдар мен гүлзарларды орнату, рұқсат етілмеген полигондарды жою және т. б. жұмыстар жүргізілуде.

Экоакцияға қатысушылар арасында фитнес-клубқа үш абонементке конкурс өткізіледі. Оған кез келген адам қатыса алады.

Ол үшін: Instagram-дағы Астана әкімдігінің ресми аккаунтына (@akimat__astana) жазылу, Instagram-дағы экоакциядан түпнұсқа бейнені толтыру және оны #тазаастана #экоакцияастана хэштегтерімен белгілеу қажет (пост болуы керек, stories емес). Байқау жеңімпаздары 23 сәуірде анықталады. Сіз кез келген жерде, соның ішінде аулаңызды тазарту кезінде бейне түсіре аласыз.

Сондай-ақ, қала кәсіпорындары, МИБ (ПИК), шағын және орта бизнес субъектілері (базарлар, сауда-ойын-сауық орталықтары, кафелер, мейрамханалар және т. б.) өкілдерін, еріктілерді және т. б. эко-айлыққа қатысуға шақырамыз.

Міндетті вакцинация негізделген және құқықтарды бұзбайды - Әділет министрлігі

тақырып бойынша жаңалықтар

Ең көп оқылғаны

Өзекті

Қазақстан Президенті су тасқынынан кейін өңірлерді қалпына келтіру мерзімдерін белгіледі